Metoda nagradzania naklejkami ( czy innymi nagrodami) ma swoich zagorzałych zwolenników i przeciwników. Ci pierwsi mówią, że to strategia, która świetnie się sprawdza, zachęca do działania i dzieci naklejki uwielbiają (uwielbiają też słodycze, co nie oznacza, że zaczynamy karmić nasze dziecko tylko czekoladą i cukierkami). Przeciwnicy naklejek zwracają uwagę, że nagrody zabijają w dziecku motywację wewnętrzną, a ich stosowanie ma więcej wspólnego z tresurą niż wychowaniem. W całym ty sporze zapominamy o jednej najważniejszej rzeczy- naklejki są pewnym narzędziem.  Tak, jak młotek czy wiertarka. Żeby umiejętnie wykorzystywać dane narzędzie należy przede wszystkim znać jego zastosowanie, warunki, w których to narzędzie najlepiej się sprawdza, jego skutki uboczne i zagrożenia, wynikające z jego użycia. Jeśli tego nie wiemy, a dodatkowo nie znamy celu, jaki chcemy osiągnąć, łatwo możemy zostać sprowadzeni na manowce. I zostać ze zbyt wielką dziurą w ścianie, odpryskami farby i niepotrzebnym sprzątaniem, w sytuacji, gdy do zawieszenia ulubionego zdjęcia z wakacji wystarczyłoby kilka sprawnych uderzeń młotka. To samo tyczy się naklejek! Mam wrażenie, że większość z nas stosuje je po omacku, bo tak przyuważyli w telewizji, bo robią tak inni, bo panuje naklejkowa moda…

A konsekwencję nieumiejętnego i nadmiernego stosowania nagród zewnętrznych, jako sposobu motywowania dzieci może skończyć się tak (opowieść przytoczona za profesorem Markiem Lepper z Uniwersytetu Stanford, który jest jednym z pionierów badania motywacji wewnętrznej u dzieci):

” Pewna kobieta rozwinęła bardzo wyszukany system nagradzania swojego syna, tak, aby ten poprawnie zachowywał się w czasie posiłku. Pewnego dnia towarzyszyłem im w czasie rodzinnego wyjścia do bardzo modnej i eleganckiej restauracji. Tam chłopiec pochwycił tackę z kieliszkami i huśtając nią nad podłogą zapytał mamę: ile punktów otrzymam jeśli nie zrzucę kieliszków na podłogę? Wydaje mi się, że sytuacja ta podziałała jak zimny prysznic wylany na głowę kobiety”-mówi profesor Lepper.

Jeśli, jak większość rodziców i wychowawców czujesz się pogubiony, kiedy i jak stosować nagradzanie naklejkami, poniżej krótkie podpowiedzi:

• czy dziecko ma motywację do wykonania danej pracy? czy jest zainteresowane? Jeśli widzisz, że dziecko wykonuje coś samo z siebie, jest zainteresowane aktywnością- w takiej sytuacji nigdy nie stosuj nagradzania naklejkami! Jeśli zaczniesz nagradzać dziecko za aktywność, którą dziecko jest zainteresowane i zmotywowane do jej wykonania, łatwo możesz zniszczyć wewnętrzną motywację dziecka. Jeśli widzisz, że dziecko lubi rysować- nie nagradzaj jego rysunków naklejkami. Dziecko jest zmotywowane do pomocy w sprzątaniu- nie nagradzaj jego wysiłków naklejkami. Wbrew obiegowej opinii, poprzez nagradzanie naklejkami nie zwiększysz jego zaangażowania w aktywność- wprost przeciwnie- w czasem wewnętrzna motywacja dziecka zamieni się w motywację zewnętrzną i to, co kiedyś interesowało dziecko samo z siebie, zacznie być postrzegane przez dziecko jako nudny obowiązek, za który należy się nagroda.
• dziecko napotyka na trudność w złożonym, długoterminowym zadaniu np. terapia dysleksji czy zaburzeń mowy jest długim procesem, w czasie którego dziecko może napotkać na trudności, które go zdemotywują do dalszej pracy. W długoterminowych terapiach cel może być dla dziecka tak odległy i nierealny, że naklejki mogą pomóc w motywowaniu do przezwyciężania chwilowych trudności. Warto jednak, zanim użyje się metody nagradzania mieć pewność, że nie zadziałały inne metody: czy na pewno zrobiliśmy wszystko, żeby materiał do pracy był ciekawy dla dziecka, czy nie wymagamy zbyt dużo na danym etapie pracy?  itp. Niech naklejki będą ostatnią deską ratunku- a nie pierwszą, po którą sięgamy, gdy napotykamy na trudności z motywowaniem.
• dziecko musi się zmierzyć z wyzwaniem, które jest/będzie dla niego nieprzyjemne. Czasem w życiu musimy zrobić coś, co nie jest dla nas przyjemne. A bywa wręcz bolesne i wyjątkowo przykre. Mam tu na myśli np. procedury medyczne czy choćby lęk przed umyciem włosów. Czasem dziecko musi mieć pobraną krew, zrobioną inhalację, brudne włosy też czasem trzeba umyć. I jak do mycia włosów możemy się zawczasu przygotować (np. zmniejszyć lęk poprzez bajkoterapię) tak niechciane zabiegi medyczne często spadają na nas znienacka- nie mamy po prostu czasu na przygotowanie do nich dziecka. W tej sytuacji możemy spróbować użyć ‘przekupstwa’ w postaci nagrody, aby odwrócić uwagę dziecka od nieprzyjemniej sytuacji.

Co jeszcze warto wiedzieć?

• zawsze warto wychodzić najpierw od wszelkich działań wspierających motywację wewnętrzną– metody naklejek zostawiamy raczej na koniec. Niech to nie będzie narzędzie pierwszego użycia, ale metoda, którą stosujemy doraźnie, w wyjątkowych przypadkach (jak np. pobieranie krwi, przezwyciężanie chwilowych trudności w terapii itd.)- więcej o tym ,jak wspierać motywację wewnętrzną znajdziesz TUTAJ
• należy pamiętać, że strategie typu nagroda-kara nie rozwiązują problemu, tylko chwilowo zaleczają jego objawy. Jeśli dziecko bije kolegę na placu zabaw, a my zaczniemy stosować naklejki w celu zmniejszenia agresji, to nie będziemy wiedzieć skąd wynikają problemy komunikacyjne pomiędzy chłopcami. W gruncie rzeczy zachowania są drugorzędne- chcesz coś zmienić, chcesz zmotywować- szukaj przyczyn danego zachowania. To najlepsza metoda, żeby pomóc dziecku.
• trzeba wyjątkowo uważać, gdy wprowadzamy nagradzanie za pomocą naklejek na zajęciach grupowych np. w przedszkolu czy w szkole. Dlaczego? Ponieważ wprowadzając system naklejkowy próbujemy wszystkie dzieci wepchnąć do jednego worka. Stosujemy naklejki, bo chcemy, żeby np. dzieci były grzeczne na zajęciach, współpracowały itp. W tym wypadku ta metoda jest z góry skazana na porażkę: po pierwsze, rzadko kiedy nauczyciel określa wyraźny i jasny cel-zachowanie, które powinno wykonać dziecko, aby otrzymać nagrodę. “Bycie grzecznym”, “współpracować” itp- to określenia, które nic nie mówią (albo mówią coś tylko nauczycielowi). Po drugie zapominamy, że każde dziecko jest inne, ma inne umiejętności i możliwości. Dla jednego dziecka nie będzie żadnego problemu w spokojnym siedzeniu przez 15 minut, dla drugiego to 15 minut spokojnego siedzenia będzie po prostu nie do wykonania (pomimo dobrych chęci, motywacji i starań). Pierwsze dziecko otrzyma naklejkę ‘z niczego’, drugie nie, chociaż być może to własnie ono bardziej na nagrodę za swoje starania zasłużyło.
• badania pokazują, że nagradzanie zabija motywację wewnętrzną jeśli stosowane jest warunkowo. Najbardziej szkodliwa forma nagradzania naklejkami ma miejsce wtedy, gdy mówimy dziecku, że jeśli wykona czynność X to dostanie naklejkę. Gdy dajemy dziecku nagrodę po zakończeniu jego pracy, jako formę docenienia jego wysiłków- wtedy zjawisko niszczenia motywacji wewnętrznej nie zachodzi. Jeśli więc masz poczucie, że twoje dziecko wyjątkowo ciężko pracowało, możesz od czasu do czasu uhonorować jego starania nagrodą-niespodzianką. Jednak lepiej by było, żeby zamiast naklejek czy przedmiotów materialnych było to po prostu wspólne wyjście do kina czy ciekawa wycieczka za miasto.

* naklejki w tym poście są symbolem. Zamiast nich możecie wstawić jakąkolwiek nagrodę.