Dzieci są świetnymi lustrami rodzicielskich emocji i zachowań. Niczym barometr reagują na każde napięcie, które występuje w relacji z opiekunem. Na rodzicu zaś spoczywa podwójna odpowiedzialność: pomoc w regulowaniu emocji, jakie przeżywa dziecko oraz dbanie o własną kondycję emocjonalną.

Kiedy niemowlę przychodzi na świat, jego układ nerwowy nie jest jeszcze w pełni ukształtowany. W pierwszych latach życia mózg dziecka intensywnie zwiększa swoją wagę, a to za sprawą rozrastania się połączeń pomiędzy neuronami. Zmiany te zachodzą pod wpływem środowiska, do którego mózg małego dziecka zaraz po urodzeniu zaczyna się  dostosowywać. Pierwsze lata życia to  okres zmian, nauki, ale też czas zamętu, który dziecko musi nauczyć się porządkować. Ten zamęt to nie tylko nieznany świat, który trzeba poznać, ale też własne emocje. Emocje, które w pierwszych latach życia mogą być wyjątkowo burzliwe, zwłaszcza jeśli dziecko zostaje w przeżywaniu swoich emocji osamotnione.

Dzisiejsza nauka już wie, że dzieci uczą się regulować swoje emocje poprzez bliską relację z opiekunem. To do osoby, z którą czuje największą więź, dziecko będzie wysyłać swoje emocjonalne komunikaty. To dlatego dzieci swoje najcięższe emocjonalne działa kierują w stronę rodziców. Wśród obcych są wyjątkowo grzeczne, a gdy powracają do rodziców następuje emocjonalny wybuch. Rodzice często w takich sytuacjach czują, że musieli popełnić gdzieś błąd wychowawczy i zaczynają się obwiniać. Zupełnie niepotrzebnie. Popatrz na siebie jako na  przystań, w której dziecko może bezpiecznie przeżyć swoje emocje. Tak, jak wtedy, gdy było jeszcze bardzo maleńkie najszybciej uspokajało się w twoich ramionach, tak i teraz w twoich ramionach poszukuje możliwości bezpiecznego doświadczenia własnych emocji. A ponieważ jest coraz większe, coraz mocniej doświadcza świata i różnych relacji z innymi ludźmi, to i jego emocje są coraz bardziej złożone.

Psycholog Lawrence J. Cohen porównuje naszą regulującą rolę w stosunku do emocji dziecka do napełniania pustego kubeczka. Wlewamy do niego naszą miłość, wsparcie, akceptację, każdą pozytywną interakcję. Ten kubeczek to najlepsza lokata naszego dziecka na przyszłość. Jednak, aby móc napełniać kubeczek dziecka sami musimy mieć z czego czerpać. Musimy w pierwszej kolejności zadbać o swój kubek.

A to okazuje się niełatwe. Niektórzy z nas mają naturalnie pełne kubeczki. Sami wychowywali się w domach, w których dużo otrzymywali i dzięki temu łatwo im było wypełniać swoje naczynie po brzegi. Te osoby rodzicielstwo czują wręcz instynktownie, a gdy doświadczają zagubienia nie boją się poszukiwać i prosić o wsparcie. Nie oznacza to, że są rodzicami idealnymi- bo tacy rodzice nie istnieją. Są wystarczająco dobrzy i bycie rodzicem sprawia im dużą frajdę. Inni nie mieli tyle szczęścia. W ich kubeczku może być mniej zasobów, z których mogą czerpać. Być może pewne sytuacje w ich życiu sprawiły, że ich kubek się obił, a może gdzieś na dnie naczynia znajduje się dziura, przez którą wylewa się część substancji. Czy to oznacza, że ci rodzice są z góry na straconej pozycji, aby być dość dobrzy dla swoich dzieci? Nie. Muszą jednak nauczyć się troszczyć o siebie, tak samo, jak uczą się dbać o swoje dziecko.

No tak, miałam/em chodzić na basen, zdrowiej jeść i więcej spać, może Ci przejść teraz przez głowę. To ważne, żeby zadbać o swoją codzienna kondycję fizyczną i pozytywne nastawienie. Ale kiedy piszę, żebyś zadbał/a o siebie  myślę o czymś bardziej podstawowym: o zadbanie o swoje emocje.  Bo nasze rodzicielskie emocje częściej traktujemy jako wrogów, niż  dobrych przyjaciół.

Jesteśmy przekonani, że nasze emocje są czymś, co powinniśmy umieć kontrolować. Wierzymy, że musimy pracować nad sobą. Mamy problem z akceptacją siebie- a właściwie z akceptacją pewnych naszych emocji, o których zwykliśmy mówić ‘trudne’: złości, irytacji, lęku. Dobry rodzic nie powinien złościć ani tym bardziej wkurzać się na dziecko. Dobry rodzic nie powinien myśleć, że ma dość swojego potomstwa i najchętniej wstawiłby je za okno. Z całej siły walczysz, żeby pewnych rzeczy nie czuć, albo pewnych rzeczy nie myśleć. Gdzieś tam z tyłu głowy jest strach, że jeśli nie będziesz wystarczająco kontrolować swojej złości, to skrzywdzisz dziecko. Przez pewien czas się udaje, ale w pewnym momencie następuje wybuch, po którym poczucie winy i porażki zajadasz czekoladą. Na koniec obiecujesz sobie, że następnym razem będziesz starać się jeszcze bardziej panować nad emocjami. Bo przecież tak bardzo chcesz być dobrym rodzicem dla swojego dziecka. Ale błędne koło się powtarza. Jeśli czujesz, że ten schemat jest Ci bliski to mam dla Ciebie trzy ważne wiadomości:

• badania naukowe  pokazują, że mamy bardzo ograniczony wpływ na emocje i myśli, które pojawiają się w naszej głowie. Możesz starać się nie złościć na swoje dziecko w danej sytuacji, a pomimo to reagować złością, gdy twoja pociecha nie chce wykonać twojego polecenia. Możesz też poczuć, jak gdzieś z tyłu twojej głowy kiełkuje myśl, że “masz trudne dziecko albo jesteś beznadziejnym rodzicem, bo maluch ciebie nie słucha.” To całkiem naturalne i tak właśnie działa nasz umysł. Steven Hayes, profesor psychologii Uniwersytetu w Nevadzie porównuje działanie naszego umysłu do partii szachów. Wyobraź sobie, że jesteś szachownicą, pewnym i stabilnym podłożem, na którym emocje i myśli rozgrywają swoją grę. Szachownica nie ma wpływu na posunięcie pionków, tak, jak i my w dużej mierze nie mamy wpływu na emocje i myśli, które pojawiają się w naszej głowie. Możemy jednak przyglądać się rozgrywanej na szachownicy grze z ciekawością, bo dzięki temu mamy szansę dowiedzieć się wiele o nas samych i naszych potrzebach.
• badania przeprowadzone przez Wegnera i współpracowników ( i które zostały wielokrotnie powtarzane) , uświadamiają nam, że im bardziej staramy się kontrolować nasze emocje i myśli, tym mamy większe szansę na odniesienie porażki. Im bardziej staramy się stłamsić swoją złość, tym większą mamy pewność, że w pewnym, najmniej spodziewanym dla siebie momencie, wybuchniemy.  Potrzeba kontroli zużywa ogromne zasoby naszej energii psychicznej, dlatego im większa potrzeba kontroli tym bardziej przeciążone zostają nasze zasoby mentalne. A im są one bardziej przeciążone, tym łatwiej o stracenie nad nimi kontroli. Dlatego rodzic, który bardzo kontroluje, żeby nie złościć się na dziecko prędzej czy później wybucha.
• jedyne co możemy kontrolować to nasze zachowanie i to za nie powinniśmy brać pełną odpowiedzialność. Gdy czujesz złość na swoje dziecko to możesz wybrać czy dać upust swojej złości i na nie nakrzyczeć, czy weźmiesz dwa głębokie wdechy i spokojnie powtórzysz swoje polecenie. Pomimo tego, że odczuwasz strach, gdy twoje dziecko wspina się na kolejną drabinkę  możesz wybrać czy podążysz za swoim lękiem, czy pomimo swojego strachu pozwolisz dziecku na samodzielność. Pomimo tego, że czujesz emocje, które są dla ciebie niekomfortowe takie jak irytacja, złość, lęk,  możesz wybierać swoje zachowania. Nie musisz reagować tak, jak podpowiadają ci twoje emocje czy myśli- możesz wybrać, jak chcesz się zachować.

Mam wrażenie, że wokół rodzicielskich emocji narosło wiele mitów. Jednym z nich jest przekonanie, że dobry rodzic nie powinien złości się na dziecko, bo jego złość może wyrządzić dziecku krzywdę. Drugi mit zaś mówi, że jeśli złoszczę się na dziecko, to znaczy, że dziecko przekroczyło jakieś zasady i musi ponieść konsekwencję swoich zachowań ( muszę wymierzyć mu karę). Oba wydają się równie nieprawdziwe, ale oba biorą się z tego samego źródła: niezrozumienia i lęku przed własnymi emocjami. Masz pełne prawo czuć złość, gdy twoje dziecko ciebie nie słucha, ale do ciebie należy wybór, co zrobisz w tej sytuacji. Czy zlejesz się ze swoimi emocjami i rozpoczniesz walkę prowadzącą do szybkiego rozładowania niewygodnych emocji (emocjonalny wybuchu, krzyk, wymierzenie ‘sprawiedliwościowi’ poprzez ukaranie dziecka) czy spróbujesz uznać swoją złość i zaopiekować się nią poprzez przyjrzenie się jej z ciekawością i życzliwością ( co spowodowało, że aż tak się zezłościłam/em? co mnie dotknęło w tej sytuacji? jaki mój ‘gorący punkt’ został naciśnięty?).

Zanim powiemy TAK emocjom, które przeżywa dziecko, musimy najpierw powiedzieć TAK swoim emocjom. Aby móc zaakceptować złość, którą odczuwa dziecko, najpierw musimy znaleźć w sobie przyzwolenie na przeżywanie własnej złości.

Pamiętajmy jednak o jednym. Najważniejszym. Potknięcia i błędy wychowawcze w relacji z dzieckiem będą się nam zdarzać zawsze. Psychoterapeutka Dr Louise Hayes, która pracuje z rodzicami i dziećmi, pięknie powiedziała, że z chwilą przyjścia naszego dziecka na świat dostajemy w pakiecie rodzicielskie poczucie winy. Wyrzuty sumienia, że moglibyśmy być lepszymi rodzicami, dawać więcej, bardziej się starać. Ale by dawać, najpierw trzeba samemu zadbać o siebie. Bądźmy dla siebie wyrozumiali i patrzmy na siebie z życzliwością. Dla naszych dzieci i tak jesteśmy najlepszymi rodzicami pod słońcem.

Przy pisaniu tego wpisu korzystała m.in:

Georg H. Eifert, Act on Life Not on Anger: The New Acceptance and Commitment Therapy Guide to Problem Anger, New Harbinger, 2008

Amy Murrell, Lisa Coyne, The Joy of Parenting: An Acceptance and Commitment Therapy Guide to Effective Parenting in the Early Years, New Harbinger Publications, 2009

Öst, L. (2008). Efficacy of the third wave of behavioral therapies: A systematic review and meta-analysis. Behaviour Research and Therapy, 46(3), 296-321.

Wegner, D. M., Schneider, D. J., Carter, S. R., & White, T. L. (1987). Paradoxical effects of thought suppression .Journal of Personality and Social Psychology, 53(1), 5-13