Wystarczy wejść w Internet, zajrzeć na rodzicielskie fora na Facebooku czy przejrzeć w księgarni półki z poradnikami dla rodziców, aby uświadomić sobie, jak mocno, nas dorosłych, trapi jeden temat:

co zrobić/ jak się obchodzić z dziecięcymi emocjami?

Co, jak popatrzymy z boku, może jakoś zastanawiać. Wszak emocje mamy na wyposażeniu od zawsze- nie ma chwili, żeby nam nie towarzyszyły. Nawet nauka o rozwoju mózgu dziecka wskazuje, że tak, jak sam proces myślenia może być czymś, co pojawia się z czasem ( wraz z kształtowaniem się np. płatów czołowych), tak z odczuciami fizycznymi i związanymi z nimi emocjami pojawiamy się na świecie ( bo rodzimy się z dobrze ukształtowanym układem limbicznym, powszechnie nazywanym mózgiem emocji). Można by więc pokusić się o stwierdzenie, że nasz świat to od początku świat związany z doświadczaniem emocji- stąd odczucia powinny nam być znane od podszewki, być dobrze przez nas oswojone, umiejętnie obsługiwane. Psycholog John M. Gottman mawia, że emocje mamy na wyposażeniu, tak jak posiadamy różne części ciała. Czy ktoś się jednak zastanawia, jak radzić sobie z posiadaniem ręki albo nogi? Raczej nie…Większość z nas przyjmuje swoje kończyny z pełnym inwentarzem i korzysta z nich na co dzień. A co bardziej ciekawe- nikt z nas tak naprawdę nie był uczony, jak sobie radzić z ich sprawnym używaniem. To się po prostu wydarzyło- trochę za sprawą naturalnych etapów rozwoju, dojrzewania naszego ciała, uczenia się za pomocą metody prób i błędów czy wreszcie obserwowania, jak poruszają się starsze osobniki. Na początku było niezgrabnie i częściej pod górkę niż z górki, ale dzisiaj radzimy sobie całkiem ok.

Być może z nabywaniem kompetencji emocjonalnych jest podobnie?

To może być kontrowersyjna teza- że umiejętność radzenia sobie z emocjami naturalnie przychodzi z czasem. I być może nie trzeba sięgać po jakieś szczególne receptury i sposoby, aby nauczyć dziecko regulować emocje. To się po prostu zadzieje, tak, jak to miało miejsce przy nabywaniu umiejętności sprawnego poruszania nogami. Pod jednym warunkiem. Stworzenia dziecku odpowiednich warunków do rozwoju jego naturalnych umiejętności. I tak, jak w przypadku nauki chodzenia w grę wchodzi przede wszystkim zadbanie o otoczenie fizyczne ( np. możliwość swobodnego poruszania), tak w nabywaniu kompetencji emocjonalnych będziemy potrzebować skupić swoją uwagę na środowisku psychicznym. A te będzie w największej mierze zależne od nas- dorosłych.

Ko-regulacja emocji

Biologia tak to sobie wymyśliła, że dziecko przez pierwsze lata życia jest bardzo mocno od nas zależne. I fizycznie, i emocjonalnie. Donald Winnicott mówił wręcz, że ktoś taki, jak niemowlę nie istnieje- zawsze jest niemowlę i jego opiekun. Dziś z perspektywy wiedzy o neurobiologii mózgu możemy powiedzieć, że jego obserwacje okazały się jak najbardziej słuszne. Zwłaszcza jeśli chodzi o świat dziecięcych przeżyć. Dorosły jest kluczowy w procesie regulowania dziecięcych emocji niczym tlen potrzebny jest do przeżycia. Stąd, gdy mówimy o radzeniu sobie z emocjami przez dzieci lepiej ( i sprawiedliwiej) byłoby mówić o ko-regulacji. Niezwykłym rodzaju wzajemnego tańca, do którego zaprasza nas mózg naszej pociechy, aby pomóc mu (i rozwijać w nim) kompetencje emocjonalne. Nie bez przyczyny piszę tutaj o mózgu. Przy pomocy nowoczesnych urządzeń, dzięki którym możemy ‘ na żywo’ obserwować pracę mózgu wiemy, że ten emocjonalny taniec odbywa się już na poziomie biologicznym. Gdy w mózgu dziecku zapalają się obszary związane z pobudzeniem emocjonalnym, to te same obszary zostają aktywowane w mózgu jego opiekuna. Gdy dorosły wyciszy pobudzenie, które pojawiło się w jego układzie limbicznym, to automatycznie przekazuje je swojemu dziecku. Dzięki temu ‘zarażeniu’ mózg małego człowieka będzie mógł doświadczyć stanu uporządkowania, ale też bezpieczeństwa i uspokojenia. Wielokrotnie powtarzany taniec ko-regulacji emocji będzie w naturalny sposób przekładał się na budowanie i rozwijanie obszarów związanych z radzeniem sobie z emocjami u dziecka.

Ciekawostka

W grudniu 2018 roku ukazały się niezwykłe badania, które pokazały, że magia wzajemnego “zarażania się” pomiędzy mózgiem dziecka a rodzica prawdopodobnie nie dotyczy tylko obszarów związanych z pobudzeniem emocjonalnym (!). Zespół badaczy pod kierownictwem dr Sama Wass i Victorii Leong  zaprosił do laboratorium mamy z niemowlętami. Następnie obserwowano aktywność mózgu rodzica i dziecka w czasie wspólnej zabawy. Okazało się, że gdy maluch angażował się w jakieś zadanie ( np. intensywnie kierował na coś swój wzrok ), to w jego mózgu aktywowały się obszary związane z pobudzeniem uwagi. Co niezwykłe, to samo pobudzenie, niczym echo, pojawiało się w mózgu rodzica! Co niezwykłe- w sytuacji, gdy mózg rodzica dostrajał się  pod względem aktywności do mózgu dziecka, pozwalało to maluchowi dłużej utrzymać uwagę na zadaniu, niż w sytuacji samotnej ‘pracy’. Magia, prawda?

Rodzicu, bądź jak szafa

Na czym ta emocjonalna pomoc ma polegać?

Jak już wiemy, mózg dziecka ‘zaraża’ nas swoim pobudzeniem emocjonalnym. Jako dorośli mamy więc dwa główne zadania:

1) być dostępnym i otwartym na emocje dziecka

2) posiadać wystarczające umiejętności radzenia sobie ze własnymi stanami pobudzenia/emocjami, aby móc je uporządkować i wyciszyć ( i zarazić nimi dziecko)

Metaforycznie można powiedzieć, że mamy stać się taką dość pojemną szafą, do której dziecko będzie mogło wrzucać swoje często zmiętolone ubrania, tak abyśmy pomogli mu je uporządkować i oddać w zgrabnej paczuszce. Aby więc cała procedura zadziałała, najpierw musimy posiadać wolną przestrzeń w swojej szafie, której drzwi będą dla naszego dziecka otwarte, oraz mieć umiejętności poradzenia sobie z tym ‘ bałaganem’, który będzie się w środku pojawiać.

Uwierzyć w swoje rodzicielstwo

Brzmi to dość skomplikowanie? Spokojnie. Ten emocjonalny taniec pomiędzy nami a dzieckiem jest czymś, co się po prostu dzieje- bardziej na zasadzie intuicji, niż sztywnych reguł. To dostrojenie jest czymś, do czego zostaliśmy zaprogramowani na głęboko biologicznym poziomie. Psycholodzy wskazują, że ta umiejętność oddolnego regulowania emocji ( oddolnego, ponieważ dzieje się ona z bardziej pierwotnych, głębiej położonych obszarów w mózgu jak np. układ limbiczny) jest mocno związana z rodzajem przywiązania, jaki mamy z dzieckiem. Badania wskazują, że u dzieci, które doświadczają bezpiecznego przywiązania z co najmniej jedną osobą ( a statystyki mówią, że około 2/3 dzieci doświadcza takiej więzi ) obserwujemy m.in odpowiednie napięcie nerwu błędnego, które będzie przekładać się na umiejętności samouspokojenia i regulowania swoich silnych emocji.

Podążając za słowami genialnego Donalda Winnicotta powiedziałabym, że to, co powinna zrobić większość rodziców to po prostu uwierzyć w swoje rodzicielstwo. Zwłaszcza, że jak on sam mówił, dzieci potrzebują dla swojego optymalnego rozwoju towarzyszenia wystarczająco dobrych rodziców: “zauważmy, że nie pojawia się tu nigdzie ( i nigdy)  słowo “idealne” – perfekcja bowiem właściwa jest tylko maszynom, a wszelkie niedoskonałości charakterystyczne są dla procesu ludzkiej adaptacji i stanowią niezbędną właściwość umożliwiającego rozwój otoczenia.” To, że czasem nawalamy jako partnerzy w tym emocjonalnym tańcu jest po prostu rzeczą wpisaną w jego naturę.

Czasem trzeba pomóc

Jak się jednak domyślacie, czasem nie wszystko idzie tak gładko. I wtedy potrzeba pomóc. Dla niektórych wystarczający okaże się udział  w kilku warsztatach czy szkole dla rodziców. Dla innych, zwłaszcza tych, którzy borykają się z własnymi trudnościami emocjonalnymi lub mają poczucie, że sami nie doświadczyli w dzieciństwie bezpiecznej relacji ze swoim rodzicem, lepszą drogą może być własna terapia.

W temacie pomocy rodzicom, a przede wszystkim dzieciom, które w swoim dzieciństwie doświadczają trudności w relacji z rodzicem ukazała się własnie na rynku książka ” Odwrócona relacja. Kiedy problemy rodziców zabierają dzieciństwo” Margot Sunderland, wydawnictwo GWP. To książka skierowana przede wszystkim do specjalistów pracujących z dziećmi i rodzinami. Jeśli jesteś zainteresowany tym tematem- mam dla was 3 egzemplarze do rozdania.  Napisz w komentarzu, że ta lektura by ci się przydała, a wśród zgłoszeń wylosuje trzy osoby, do których wyślę książkę:) konkurs potrwa do środy 3 kwietnia:)